دسته‌بندی انواع شیرهای قطع و وصل:
شیرها به طور کلی به 5 دسته تقسیم می‌شوند:
- شیرهای قطع و وصل ON/OFF. VALVE OR SHUT. OFF. VAVLE
جهت قطع یا وصل کردن جریان از آن‌ها استفاده می‌شود. - شیرهای یکطرفه CHECK. VALVE OR NON. RETURN. VAVLE
نام دیگرشان شیرهای غیرقابل برگشت است و اجازه عبور جریان را فقط از یک جهت می‌دهند. - شیرهای کنترل فشار Pressure. Control. Valves
توسط این دسته از شیرها فشار سیستم تنظیم می‌گردد به عبارتی در سیستم‌های هیدرولیک و پینوماتیک قدرت سیلندرها توسط این نوع شیر تنظیم می‌شود. - شیرهای کنترل دبی یا دهش Flow. Control. Valve
توسط این دسته از شیرها مقدار حجم جریان یا دبی کنترل می‌شود در سیستم‌های هیدرولیک و نیوماتیک توسط این نوع شیرها سرعت حرکت شفت سیلندرها را کم یا زیاد (تنظیم) می‌کند. باصطلاح عامیانه فولی کنترل نام دارند. - شیرهای کنترل جهت Directional. Control. Valves
توسط این دسته از شیرها جهت حرکت یا بعبارتی عملکرد سیلندرهای هیدرولیکی و نیوماتیکی کنترل می‌گردد این شیرها به سیلندرها فرمان می‌دهند که شفت سیلندر داخل یا خارج رود یا شناور بماند یا تحت فشار دو طرفه قرار گرفته و … در حالت‌های مختلف قرار گیرد.
شیرهای قطع و وصل:
همانگونه که در صفحات اولیه به پنج دسته اصلی شیرها طبق استاندارد جهانی ISO1219 اشاره گردید یکی از این دسته شیرها عبارتند از شیرهای قطع و وصل که به نام ON. OFF. Valve’s خوانده می‌شوند. این دسته از شیرها برای قطع و وصل در خطوط انتقال سیالات استفاده می‌شوند و علاوه بر عمل قطع و وصل بطور غیرمستقیم عواملی از قبیل فشار، دما، حجم جریان عبوری را نیز کنترل می‌کنند.
بطور کلی شیرهای قطع وصل به دو دسته اصلی زیر نیز طبقه‌بندی می‌شوند:
- ON. OFF. Valve’s
- Shut. OFF. Valve’s
شیر دسته اول که شیرهای قطع و وصل نام دارند جهت قطع و وصل جریان با عملکرد و نیز سرعت عمل عادی مورد استفاده قرار می‌گیرند اما شیرهای دسته دوم که شات آف Shut. OFF. Valve نام دارند برای قطع و وصل فوری با سرعت زیاد و نیز عملکرد بدون نشت ساخته شده‌اند.
انواع شیرهای قطع و وصل:
- شیر توپی Ball. Valve
- شیر دروازه‌ایی – یا کشویی متحرک Gate. Valve
- شیر دیسکی یا بشقابی یا پیستونی Globe. Valve
- شیر سماوری Plug. Valve or Cock. Valve
- شیر دیافراگمی Diaphragm. Valve
- شیر سوزنی یا مخروطی Needle. Valve
- شیرهای پروانه‌ای Butterfly. Valve
- شیر گیره‌ای Pinch. Valve
- شیر سماوری – پلاگ ولو (Plug. Valve & Cock. Valve)
این نوع شیر همانگونه که از نام آن پیدا است مانند شیر سماور دارای یک پوسته یا بدنه اصلی شیر و یک عدد قطعه سیلندری شکل یا مخروطی شکل است که مجرایی داخل آن تعبیه گردیده و با حرکت اهرم شیر و در بعضی از موارد که شیر بزرگ است از آچار روی شفت شیر استفاده می‌گردد و قطعه مذکور (قطعه سیلندری یا مخروطی) حرکت نموده و باعث باز شدن یا بسته شدن شیر می‌گردد.
از معایب این شیر می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سطح تماس بین قطعه آب‌بندی کننده مخروطی شکل یا سلیندری شکل با داخل شیر زیاد است.
- تنظیم دقیق این نوع شیر بسیار مشکل و در مواردی ناممکن است.
- تولید قطعه آب‌بندی کننده مخروطی گران قیمت است.
- در نوعی که آب‌بندی توسط قطعه مخروطی است بدلیل تمایل داشتن قطعه به حرکت افقی به سمت بالا باید درپوش پکینگ سفت شود تا آب‌بندی کامل صورت پذیرد.
از مزایای این شیر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قطع و وصل سریع شیر
- ساختمان بسیار ساده این شیر
شیرهای سماری در دو نوع روانکاری شونده و بدون روانکاری ساخته می‌شوند.
عمل آب‌بندی در بعضی از شیرهای سماری توسط خمیر گرافیت صورت می‌گیرد.
شیر بشقابی یا پیستونی – گلوب ولو Glob. Valve
این نوع شیر همانگونه که از نام آن پیدا است دارای یک قطعه داور پیستون مانند است (مثال ساده اکثر شیرهای آب منازل) قطعه مذکور به یک شفت یا ساقه شیر متصل می‌باشد و با حرکت فلکه شیر قطعه آب‌بند کننده مدور روی یک نشیمنگاه قرار گرفته و عمل قطع جریان را انجام می‌دهد.
این نوع شیر مناسب‌ترین شیر جهت مواردی که به دفعات باید عمل قطع و وصل انجام شود می‌باشد.
این نوع شیر در سیستم‌هایی که دارای فشار بالا هستند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معمولاً روی بدنه این نوع شیرها یک علامت پیکان یا فلش است که مسیر ورودی و خروجی را مشخص می‌کند.
این نوع شیر در سه مدل با بدنه Z شکل، بدنه Y شکل، بدنه زاویه‌دار 90 درجه ساخته می‌شود.
شیر زاویه‌دار 90 درجه
در این نوع شیر جریان عبوری دارای یک تغییر مسیر 90 درجه است لذا نسبت به نوع قبلی افت فشار کمتری پدید می‌آید ضمناً این نوع شیر در مواردی که در کناره یا کنج لوله‌کشی است نیز می‌تواند استفاده گردد که علاوه بر ایفای نقش شیر عمل زانویی را نیز انجام می‌دهد و یک زانویی حذف گردیده و عمل زانویی و شیر هر دو با هم انجام می‌شود.
شیر از نوع y:
دارای کمترین افت فشار در این نوع شیر است. جریان عبوری از این نوع شیر زاویه 45 درجه می‌یابد در مواردی که سیستم فشار بالا داشته باشد یا بعبارتی فشار قوی باشد معمولاً از این نوع شیر استفاده می‌گردد.
شیر توپی Ball. Valve
این نوع شیر همانگونه که از نام آن پیدا است دارای یک پوسته یا بدنه اصلی شیر است که قطعه توپ مانند داخل آن قرار دارد جسم کروی یا توپ مانند دارای مجرایی است و توسط یک شفت متصل به آن به اهرم تحریک شیر وصل است و با چرخش اهرم قطعه کروی چرخیده و مجرای داخل توپ یا کره هم مسیر با ورودی شیر قرار گرفته و شیرباز می‌گردد یا با چرخش قطعه کروی مجرا بسته می‌گردد.
این نوع شیر فراوانترین شیر در صنعت است و از مزایای آن ارزانی این نوع شیر و سریع‌العمل بودن آن است.
خصوصیات اصلی شیر توپی بشرح زیر است:
- قیمت مناسب و ارزان آن.
- راحت‌بودن پروسه ساخت قیمت آن ارزانتر می‌باشد.
- این نوع شیر در مواردی که دو یا سه تکه است براحتی قابل تعمیر و تعویض قطعات داخلی را دارا است.
- شیر توپی از لحاظ حجمی جای کمی را اشغال می‌کند.
از معایب این شیر می‌توان گفت زمانی که برای کنترل دبی یا حجم جریان مورد استفاده قرار می‌گیرد یعنی در حالت نیمه باز قسمت‌هایی که در مقابل جریان قرار می‌گیرد باعث از بین رفتن نظم جریان عبوری گردیده و ضمناً در معرض فرسایش نیز قرار می‌گیرد.
- این نوع شیر با چرخش شفتی که به قطعه توپ مانند متصل است تحریک می‌گردد و با چرخش شفت باندازه کسری از 360 درجه حدود یک‌چهارم دور شیر بسته و یا باز می‌شود. (سرعت باز یا بسته کردن شیر بسیار بالا است)
- این نوع شیرها امروزه با تحریک‌های پنیوماتیکی و هیدرولیکی نیز عمل می‌نمایند بدین صورت که با نصب سیلندرهای هیدرولیک و یا پنیوماتیکی حرکت شفت سیلندر باعث چرخش شفت یا میله تحریک شیر می‌گردد و لذا جهت خطوط سیالاتی که فشار بالا دارند نیز استفاده می‌گردد.
- به علت ساختمان بخصوص داخلی این نوع شیر رسو‌ب‌گیری ندارد.
- از این نوع شیر جهت قطع سریع و فوری سیال در موارد اضطراری استفاده فراوانی می‌گردد.
شیر دروازه‌ای GTE. Valve
فراوانترین شیر در صنایع نفت و گاز و به عبارتی پروسس این نوع شیر است.
به دلیل حرکت خطی قطعه آب‌بند کننده که عمود بر جریان عبوری از شیر عمل می‌نماید و بصورت یک دروازه جلوی جریان قرار گرقته و مسیر عبور را مسدود می‌سازد شیر دروازه‌ای نام گرفته است.
از این نوع شیر فقط جهت قطع و وصل جریان می‌توان حداکثر بهره را گرفت زمانی که کاملاً باز است افت فشار کمی را ایجاد می‌نماید ولی جهت تنظیم حجم جریان یا دبی کارآیی خوبی ندارد زیرا زمانی که شیر نیمه باز است باعث اغتشاش جریان عبوری و افت فشار می‌گردد که این مسئله سبب صدمه داخلی به شیر و بویژه نشیمنگاه و آب‌بند کننده (Valve. Seat. Gate) می‌گردد و نهایتاً منجر به نشت داخلی شیر می‌شود.
اندازه و وزن این شیر نسبتاً زیاد است لذا جای بیشتری را نسبت به شیرهای قطع و وصل اشغال می‌نماید.
این نوع شیر برای قطع و وصل فشار بالا استفاده نمی‌شود.
شیرهای کشویی را می‌توان براحتی تعمیر نمود.
دو نوع شیر کشویی وجود دارد
- ساقه ثبات Non. Rising
- ساقه متحرک Risinge. Sream
شیر کشویی با ساقه متحرک مادامی که فلکه شیر را در جهت باز شدن شیر یعنی عکس جهت حرکت عقربه ساعت می‌چرخانیم ساقه شیر حرکت طولی یافته و بعبارتی از شیر خارج شده و افزایش قد می‌یابد.
در شیر کشویی ساقه ثابت مادامی که فلکه در جهت باز شدن می‌چرخد ساقه شیر افزایش قد نمی‌یابد ولی سر دیگر ساقه شیر درون دروازه حرکت می‌کند.
در نوع ساقه متحرک طول ساقه رزوه یا دندانه دارد و با چرخش فلکه یا Hand. Wheel ساقه افزایش قد می‌یابد ولی در نوع ساقه ثابت نوک ساقه که داخل شیر است روزه شده و مانند یک پیچ درون دروازه‌ای که روزه دارد می‌چرخد و دروازه را بالا و پایین می‌برد.
شیر دیافراگمی Diaphragm. Valve
در این نوع شیر قطعه مسدود کننده مسیر از مواد دارای قابلیت ارتجاع و مستحکم ساخته شده است معمولاً مواد لاستیکی تقویت شده یا بعبارتی لایه‌هایی از لاستیک که داخل آن لایه‌هایی از توری فلزی یا پارچه وجود دارد که در اصطلاح فارسی لاستیک منجیددار گفته می‌شود. در بعضی از موارد تماماً از لاستیک‌های مستحکم و مقاوم ساخته شده و لایه‌های پارچه‌ای یا توری فلزی ندارند.
دیافراگم بین بدنه اصلی شیر و درپوش آن قرار دارد بر اثر چرخش فلکه شیر، ساقه شیر حرکت نموده و دیافراگم را به سمت بسته شدن یا باز شدن رانده یا می‌کشد. این نوع شیر نیازی به قطعات آب بند کننده ندارد زیرا قطعه دیافراگمی خود علاوه بر عمل قطع و وصل مسیر عمل آب‌بندی را انجام می‌دهد.
بر اثر تماس دیافراگم با Seat یا نشیمنگاه عمل بستن مسیر انجام می‌شود. البته دیافراگم نیز کمی فشرده می‌گردد از مزایای این نوع شیر این است که سیال عبوری از مسیر با مکانیزم باز و بسته شدن شیر تماس نمی‌یابد بویژه اگر سیال از مواد اسیدی و خورنده باشند. در مواردی که سیال عبوری اسیدی باشد مجرای داخل شیر نیز پوششی از لاستیک و یا مواد ضد اسیدی دارد.
شیر دیافراگمی برای کنترل جریان و قطع و وصل مواد رادیو اکتیویته، سمی، اسیدها و امثالهم بکار می‌رود.
این نوع شیر علاوه بر قطع و وصل جریان کنترل فلو یا حجم جریان را نیز انجام می‌دهد.
شیر پروانه‌ای Butter Fly. Valve
شیر پروانه‌ای یک نوع شیر با عمل چرخشی است. این نوع شیر علاوه بر عمل قطع و وصل جریان، تنظیم مقدار حجم جریان (دبی) را نیز انجام می‌دهد.
دیسک مدوری که بعنوان قطعه باز و بسته کننده مسیر استفاده می‌شود و به یک شفت متصل است که با چرخش اهرم تحریک و با حرکت 90 درجه اهرم شیر باز یا بسته می‌گردد.
شیرهای پروانه‌ای برای حجم زیاد جریان سیالات بویژه گازها استفاده می‌شوند. از نظر وزنی بسیار کم وزن‌تر نسبت به شیرهای مشابه هستند و جای کمی را اشغال می‌کنند.
هزینه سرویس و تعمیرات این نوع شیر بسیار کم است. ضمناً این شیر از لحاظ سرعت عملکرد عالی و سریع‌العمل است. شیرهای پروانه‌ای مورد ایده‌آلی، برای قطع و وصل جریان‌های با حجم زیاد هستند و معمولاً در خطوطی که قرار می‌گیرند مجرای داخلی شیر تقریباً با قطر داخلی خطوط یا لوله‌ها هم سایز هستند.
شیر گیره‌ای Pinch. Valve
این نوع شیر از حرکت مکانیزم گیره مانند جهت قطع و وصل و کنترل دبی جریان عبوری استفاده می‌کند.
با حرکت فلکه فک گیره نیز حرکت نموده و لوله از جنس مواد لاستیکی و دارای قابلیت ارتجاعی را تحت فشار قرار می‌دهد و باعث بسته شدن مسیر می‌گردد این نوع شیر جهت قطع و کنترل حجم (دبی) سیالات بخصوص از قبیل مواد دوغابی، ترکیب مایع و گاز، موادی که مایع و نسبتاً غلیظ هستند، مواد مایع دارای ذرات جامد (جامدات معلق در مایع) استفاده می‌گردد.
بدنه اصلی داخلی شیر که در حقیقت یک شیلنگ دارای خاصیت ارتجاعی است از لاستیک‌های مصنوعی و در مواردی دارای لایه‌های تقویتی از جنس توری فلزی یا بافته‌های پارچه‌ای است.
شیر سوزنی Needle. Valve
جهت کنترل حجم یا دبی (دهش) سیالات، گازها و مایعات که درون خطوط سیستم‌های صنعتی عبور می‌کنند با قرار دادن نوعی شیر که بین مسیر قرار می‌گیرد و عمل تنگ کردن یا بعبارتی کاهش قطر قسمتی از مسیر را که سیال عبور می‌کند انجام می‌دهد. این شیر بدلیل داشتن قطعه مسدود کننده که دارای نوک مخروطی یا سوزنی شکل است شیر سوزنی Needle. Valve نامیده می‌شود.
توسط شیر سوزنی که در خطوط سیالات استفاده می‌گردد می‌توان مقدار عبور جریان یا حجم (دبی) را با دقت بسیار بالا تنظیم نمود بعضی از شیرهای قطع و وصل علاوه بر عمل قطع و وصل جریان تنظیم حجم یا دبی را نیز انجام می‌دهند ولی جهت تنظیم دبی با دقت فوق‌العاده زیاد از این نوع شیر یعنی شیر سوزنی استفاده می‌گردد. شیر سوزنی مادامی که تا انتها بسته می‌شود عمل قطع کامل را نیز انجام می‌دهد.
شیر سولنوئیدی
نمای داخلی شیر دو راه دو مجرا یا دو، دو – در حالت کار و در حالت عادی
با وصل جریان برق بوبین تحریک شده و راه عبور هوا باز می‌شود.
با قطع جریان برق بوبین خاموش شده و راه عبور هوا بسته می‌شود.
شیرهای خودکار: Self. Actuated. Valve
بعضی از شیرها از جریان سیالی که از داخل شیر عبور می‌کند جهت کنترل مقدار جریان استفاده می‌کنند.
بطور کلی سریع‌ترین و قدرتمندترین روش باز و بسته کردن توسط هیدرولیک و در رده بعدی پنیوماتیک صورت می‌پذیرد سرعت سولنوئید نیز زیاد است ولی سولنوئید نمی‌تواند در مورد شیرهای بزرگ بکار رود.
شیرهای یک طرفه Check. Valv’s
شیرهای یکطرفه به گونه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند که از بازگشت جریان یا بعبارتی حرکت عکس جریان در خطوط جلوگیری می‌کنند. بعبارت ساده‌تر فقط اجازه عبور جریان را از یک سمت می‌دهند. این شیرها توسط خود جریان عبوری فعال شده و عمل می‌نمایند. عبور جریان از داخل شیر باعث باز شدن مسیر می‌گردد و زمانی که جریان بخواهد عکس شود بسته می‌شوند. عمل بسته شدن گاهی توسط خود جریان، گاهی توسط وزن قطعه مسدود کننده، بعضی از موارد نیروی فنر و در بعضی از شیرهای یکطرفه ترکیبی از این عوامل است.
بطور کلی انواع شیرهای یکطرفه که در پروسه یا چرخه کارخانجات استفاده می‌گردد عبارتند از:
- دریچه تابی Swing
- دریچه لولایی Tilting. Disk
- پیستونی Piston
- پروانه‌ای Butterfly
شیر یک طرفه دریچه آویزان (تابی) Swing. Check. Valve
این شیر در موقع کار بدلیل قرار گرفتن دریچه متحرک آویزان در قسمت بالایی و جایگاه بخصوص کاملا! از جلویی جریان عبوری کنار رفته و مانعی جلوی جریان ایجاد نمی‌کند و مادامی که جریان از آن عبور نکند دریچه بسته می‌شود.
تلاطم جریان و افت فشار در آن بسیار جزئی است. این نوع شیر یکطرفه معمولاً در خطوطی که شیر قطع و وصل Gate. Valve – گیت ولو وجود دارد نصب می‌گردد. بدلیل اینکه دریچه مسدود کننده توسط یک پین به بدنه متصل و آویزان است و حالت تاب خوردن را در زمان عملکرد می‌یابد. لذا دریچه آویزان – یا تاب خور نام دارد. (Swing. Gate)
این نوع شیر یکطرفه جهت خطوطی که زیاد قطع و وصل جریان دارد مفید نیست.
شیر یکطرفه با دریچه لولایی Tilting. Disk. Check. Valves
این نوع شیر یکطرفه نیز دارای یک دریچه متحرک می‌باشد که توسط پین متصل به بدنه و حالت لولایی دارد.
این نوع شیر یکطرفه در خطوط افقی و عمودی می‌تواند نصب شود. بعضی از انواع این نوع شیر بگونه‌ای ساخته می‌شود که بین دو فلنج که به دو سر لوله متصل هستند براحتی و بصورت کشویی نصب و با پیچ و مهره محکم می‌شود.
شیر یکطرفه مسدود کننده (پیستونی) :Lift. Check. Valve’s
این نوع شیر یکطرفه چون مکانیزم قطعه آب بند کننده یا پلاگ آن ظیر پلاگ ولو است لذا اکثراً همراه با پلاگ ولو در سیستم نصب می‌گردد.
جهت سیستم‌هایی که سیال، هوا، گاز، آب، بخار درون خطوط آن‌ها جاری است می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
شیر یکطرفه از نوع پیستونی :Piston. Check. Valve
همانگونه که از نام این نوع شیر یکطرفه مشخص است قطعه آب‌بند کننده به شکل پیستون است عملکرد آن مانند شیر یکطرفه
همراه با شیر زاویه‌ای Angle. Valve و گلوب ولو بکار می‌رود جهت سیستم‌های آب، بخار، هوا کاربرد دارد.
مزیت این چک ولو نسبت به نوع قبلی این است که دارای فنر و بعبارتی ضربه گیر است.
شیر یکطرفه پروانه‌ای: :Butterfly. Check. Valve’s
شیر یکطرفه پروانه‌ای ساختمانی مشابه شیر قطع و وصل پروانه‌ای دارد و جهت قطع و وصل جریان از مکانیزم مشابه شیر پروانه‌ای استفاده می‌کند.
بعلت عکس‌العمل سریع در هنگام باز و بسته شدن و طول کورس کم دریچه‌ها در هنگام عملکرد در بعضی از سیستم‌هایی که دبی زیاد است این نوع شیر یکطرفه بی‌همتاست لذا در سیستم‌های تحویه مطبوع (گرما و سرما) کارخانجات و سیستم‌های مختلف بویژه صنعت هواپیمایی کاربرد فروانی دارد.
از دیگر خصوصیات این نوع شیر عملکرد روان و کم سر و صدای آن است ساخت آن در سایزهای مختلف و حتی تا 72 اینچ قطر صورت می‌گیرد.
چون عمل بسته شدن این نوع شیر با طول کورس کم صورت می‌گیرد با ضربات شدید همراه نیست لذا قسمت‌های نشیمنگاه دریچه‌های مسدود کننده را از مواد مختلفی نظیر، بونان، ویتون، تایون، پلی‌یورتان، بوتیل و امثال آن می‌سازند.
شیر یکطرفه مسدود کننده (قطع کننده) Stop. Check. Valve’s
شیر یکطرفه قطع کننده ترکیبی از شیر بشقابی و شیر بلند شونده است.
Combination of lift. Check. Valve and globe. Valve
دارای یک ساقه و فلکه است که با تحریک فلکه ساقه حرکت نموده و باعث مسدود شدن جریان می‌گردد وقتی ساقه بالا باشد یعنی شیر باز باشد مسیر از یک طرف باز و از طرف دیگر بسته است فقط اجازه عبور جریان از یک سمت را دارد.
توسط فلکه تحریک شیر کاملاً بسته یا قطعه متحرک دیسکی دارای حرکت محدود می‌گردد یا کاملاً باز است.
شیر محدود کننده فشار Check Valve
از این نوع شیر جهت کنترل مقدار جریان استفاده می‌گردد جریان وقتی به آن می‌رسد بستگی به اینکه شیر از چه نوع محدود کننده‌ای باشد کم می‌شود و مقدار آن نیز طی محاسباتی قابل تعویض یا تنظیم است.
شیرهای محدود کننده به دو نوع ثابت و قابل تنظیم تقسیم می‌شود.
محدودکننده‌های ثابت به این صورت هستند که در آن عامل محدود کننده با توجهبه سایز محاسبه شده داخل بدنه شیر قرار می‌گیرد و در مسیر جریان قرار گرفته و جریان از داخل آن عبور می‌کند ولی محدود کننده‌های قابل تنظیم که خود دارای گونه‌های مختلفی هستند دارای عامل محدود کننده قابل تنظیم بر روی عددهای محاسبه شده هستند که فرق این دو با هم در این است که اگر بخواهیم شماره عامل محدودکننده را در شیرهای محدود کننده کم یا زیاد کنیم بایستی حتما شیر را ببندیم و جریان را قطع کنیم که این خود باعث وقفه در امر تولید خواهد شد ولی در گونه‌های قابل تنظیم بدون قطع جریان را قطع کنیم که این خود باعث وقفه در امر تولید خواهد شد ولی در گونه‌های قابل تنظیم بدون قطع جریان عامل محدود کننده را که به دسته وصل است روی عدد مورد نظر نگاه می‌داریم.
شیر اطمینان، تخلیه فشار اضافی Relief and Safty Valve’s
شیرهای اطمینان و تخلیه فشار اضافی، با تخلیه فشار بیش از حد مجاز از سیستم‌ها و مخازن سیالات از صدمات و انفجار سیستم جلوگیری می‌کنند.
فرق اساسی بین شیر اطمینان و تخلیه فشار اضافی سیال در واحد زمان است.
شیر تخلیه فشار اضافی Relif. Valve جهت سیالات قابل تراکم نظیر هوا و بخار بکار می‌روند این نوع شیرها دارای یک اهرم تحریک هستند که می‌توانند توسط آن باز شده و فشار را آزاد کنند. معمولاً جهت تست عملی از این اهرم استفاده می‌کنند.
شیر تخلیه فشار پیلوتی یا سیگنالی Pilot. Operated. Relif. Valve
در بعضی از سیستم‌ها و در مقاطع زمانی خاص نیاز به تخلیه یکباره فشار وجود دارد لذا نوعی شیر تخلیه فشار اضافی دارای مجرای بخصوصی است که با اعمال مقداری فشار جزئی از همان سیال موجود در سیستم و اثر روی مکانیزم عملکرد مسدود کننده جریان باعث باز شدن مسیر می‌گردد. ضمناً در بعضی از انواع این نوع شیرها بوبین برقی وجود دارد که توسط سیگنال برق می‌توان شیر را تحریک و به کار انداخت.
نکات مهم در شیرهای ایمنی
این نکات مهم عبارتند از:
- همواره اندازه فشار تنظیمی شیرهای ایمنی را مد نظر داشته باشید و به هیچ عنوان فشار کار کردن را به حد ماگزیمم نبرید.
- شیرهای مسیر ورودی و خروجی شیرهای ایمنی را همواره به حالت باز نگه داشته تا شیر ایمنی بتواند به صورت اتوماتیک کار خود را انجام دهد.
- در مواقع تعمیر کلی دستگاه‌ها شیرهای ایمنی را جهت بازرسی و تنظیم مجدد به محل مربوط انتقال دهید و تنظیم آن‌ها را مجدداً بررسی نمایید.
- در موقع برگشت از سرویس شیرهای ایمنی و نصب مجدد آن روی دستگاه‌ها به تاریخ اعتبار حد تنظیم شیر ایمنی توجه کنید و تاریخ آنرا ثبت نمائید تا در موقع مقرر مجدداً جهت تنظیم فرستاده شود.
- روی بدنه شیرهای اطمینان خلاص (S.R.V) پلاگ‌های پلاستیکی نصب شده است که نباید آن‌ها را با پلاگ فلزی مسدود نمایید چرا که علت قرار دادن پلاگ‌های پلاستیکی این است که چنانچه بیلوز داخلی شیر ایمنی سوراخ شود جریان از طریق این پلاگ‌ها خارج شده و مشخص شود که شیر ایمنی عمل کرده است.
- چنانچه بعد از چندین بار استفاده از شیر ایمنی مقدار تنظیمی آن بهم خورد فوراً جهت تنظیم مجدد آن اقدام نمائید.
- چنانچه روی دستگاه تفکیکی چندین دستگاه ایمنی نصب شده باشد، همواره اندازه فشار تنظیمی شیرهای ایمنی را در آخرین مرحله قرار دهید.
- هرگز اندازه فشار تنظیمی شیرهای ایمنی را بیشتر و یا مساوی با حداکثر فشار آزمایش شده قرار ندهید.
- شیرهای ایمنی را طوری روی دستگاه نصب کنید که ایجاد ارزش ننماید.
شیرهای کنترل فشار (رگواتور) Regulator
رگولاتور یعنی تنظیم کننده مقدار فشار و همانگونه که از نام آن پیدا است فشار داخل سیستم را برای تنظیم می‌کند. رگولاتورها معمولاً مستقل عمل می‌کنند و مکانیزم‌های خاصی روی آن‌ها جهت عملکردشان وجود دارد که بصورت خودکار عمل می‌نمایند.
ساده‌ترین نوع رگولاتور تنظیم توسط وزنه است.
ن
وع دیگری از رگولاتور تنظیم با وزنه وجود دارد که بدون نیاز به تعویض وزنه‌ها مانند قپان‌هایی که جهت اندازه‌گیری وزن استفاده می‌شود و وزنه متحرک دارد دارای مکانیزم مشابه این نوع سیستم است که می‌توان توسط تنظیم یا جابجایی وزنه رگولاتور را جهت انجام کار با فشارهای مختلف تنظیم نمود.
شیرهای کنترل جهت حرکت:
همانگونه که از نام این نوع شیرها پیدا است برای کنترل جهت حرکت سیال استفاده می‌شوند.
با ترکیب این شیرها و نیز تعداد این نوع شیرها می‌توان سیالات را با هم ترکیب و یا تفکیک نمود.
شیرهای کنترل جهت به دو صورت در حالت عادی باز و در حالت عادی بسته وجود دارند. شیرهایی که تحریک نشده، باز هستند Normally. Open یا اختصاراً N.O نامیده می‌شوند. نام دیگر این شیرهای Fail. Open یا اختصاراً F.O است. شیرهای که تحریک نشده، بسته هستند. Normally Close یا اختصاراً N.C نامیده می‌شوند. نام دیگر این شیرهای Fall. Close یا اختصاراً F.Cنام دارند.
شیرهای کنترل Control. Valve
کلیه شیرهایی که از انواع قطع و وصل و کنترل جهت توسط نیروی غیر از تحریک انسانی عمل می‌کنند بنام شیر کنترل خوانده می‌شوند شیر کنترل‌ها همانگونه که قبلاً نیز اشاره گردید توسط نیروی برق بصورت سولنوئید یا الکتروموتوری گاهی توسط نیروی هوای فشرده یا پنیوماتیکی و گاهی توسط فشار روغن یا هیدرولیکی عمل می‌کنند.
